دعا در سیره معصومیندعا در سیره معصومین، دارای آداب و شرایطی است که از جمله آنها می‌توان به مدح و ثنا قبل از دعا، صلوات بر پیامبر و اهلبیت (علیهم‌السّلام)، دعا با حال تضرّع و موارد دیگر اشاره کرد. ۱ - خلقت انسانخداوند انسان را با فطرت کمال طلب خلق کرده تا به دنبال کمال مطلق باشد. برای رسیدن به کمال، چراغ عقل به او بخشید و انبیاء و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) را هدایتگر و الگوی او قرار داد و برای اینکه در رسیدن به کمال خطائی رخ ندهد، به آنان عصمت بخشید، تا گفتار و رفتارشان بدون شبهه وجود خطا و با اطمینان خاطر روشنگر راه کمال باشد. تنها راه رسیدن به کمال، انجام اطاعت و عبادت خداست و از آنجا‌که عقل بشر نمی‌تواند مستقلاً به ماهیت تمام عبادات و چگونگی انجام آن پی ببرد، ناچار است به معصومین (علیهم‌السّلام) رجوع کند و بی‌کم و کاست شیوه آنان را به کار گیرد و در دعا کردن که برترین عبادات است، و بهترین راه برقراری ارتباط با خداست، باید روش و سیره معصومین (علیهم‌السّلام) به کار گرفته شود. ۲ - روش دعای معصومیندر اینجا به چند نمونه از این روشها اشاره می‌کنیم: ۲.۱ - مدح و ثنا قبل از دعاامام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: وقتی یکی از شما حاجتی طلب می‌کند، باید اول پروردگار را مدح و ثنا گوید، چرا‌که هر کس بخواهد از سلطان درخواستی کند اول بهترین کلماتی را که می‌تواند برای زبان جاری می‌کند (سپس حاجت خود را بیان می‌کند). روش معصومین در دعا کردن، شروع با مدح الهی بوده است. چنان‌که حضرت علی (علیه‌السّلام) دعای معروف کمیل را با ذکر رحمت واسعه و قدرت قاهره خداوند شروع کرده است و امام باقر (علیه‌السّلام) در ابتدای دعای سمات خداوند را اینگونه تمجید می‌کند، خداوندا تو را به اسم اعظمت می‌خوانم که اگر برای گشودن درهای بسته آسمان خوانده شود، باز می‌شوند...و امام سجاد (علیه‌السّلام) در دعای پنجم صحیفه می‌فرماید: ای کسی‌که شگفتی‌های عظمتت پایان نمی‌پذیرد... ۲.۲ - صلوات بر پیامبر و اهلبیتصلوات دعایی است که همیشه مورد پذیرش حق تعالی قرار می‌گیرد. پس اگر دعایی همراه با صلوات باشد قطعاً اجابت خواهد شد، زیرا خداوند بزرگتر از آن است که قسمتی از دعا را اجابت کند و قسمتی را نپذیرد، لذا معصومین (علیهم‌السّلام) دعا را همیشه با صلوات بر پیامبر و آل او ختم می‌کردند. علاوه بر اینکه اکثر مواقع شروع دعا نیز با صلوات بوده است. امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) دعای کمیل را با صلوات ختم می‌کند، همچنین مناجات شعبانیه را با صلوات شروع و ختم می‌کند و امام سجاد (علیه‌السّلام) تمام دعاهای خود در صحیفه سجادیه را با صلوات به پایان برده است. ۲.۳ - ذکر نعمتهای الهیائمه معصومین (علیهم‌السّلام) وقتی دعا می‌کردند، به تناسب درخواست خود، نعمتهای خداوند را بر می‌شمردند، و سپس حاجت خود را اظهار می‌کردند. حضرت علی (علیه‌السّلام) در دعای کمیل نعمتهای معنوی خداوند را اینگونه یادآور می‌شوند، خدایا چه زشتی‌هایی که از من پوشاندی...چه لغزشهایی که مرا در آن حفظ کردی...و چه تعریف و تمجیدهای زیبایی که من شایسته آن نبودم در بین مردم رواج دادی. و امام سجاد (علیه‌السّلام) در دعای ابوحمزه ثمالی می‌فرمایند: خدایا می‌دانم که آماده برآوردن حاجات امیدوارانی و مراتب حال پریشان خاطرانی. ۲.۴ - دعا با حال تضرّعامام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: خداوند به موسی وحی کرد، وقتی در حضور من ایستاده‌ای همچون شخص محتاج و ذلیل بایست. انسان فقیر به معنای واقعی است چرا‌که هر‌چه دارد از خداست، جان او و تمام نعمتهای ظاهری و باطنی از خداست، لذا انسان باید وقت دعا به معنای واقعی گدایی کند، چنان‌که پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) هنگام دعا دستانش را بالا می‌گرفت، مثل مسکین و بیچاره‌ای که درخواست غذا می‌کند. [۳]
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۹۰، ص۷.
همچنین، امام صادق (علیه‌السّلام) بعد از نماز دستها را بالا می‌گرفت و دعا می‌کرد. ۲.۵ - دعا همراه با جماعتدر دین اسلام به جماعت اهمیت زیادی داده شده است، حتی عبادات فردی مانند نماز، اگر با جماعت باشد ثواب آن چندین برابر می‌شود، دعا نیز اگر به جماعت برگزار شود، به اجابت نزدیکتر است. برای همین «وقتی برای امام باقر (علیه‌السّلام) مشکلی پیش می‌آید، زنها و بچه‌ها را جمع‌آوری می‌کرد و دعا می‌نمود و بقیه آمین می‌گفتند». [۵]
کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۴۸۸.
۲.۶ - دعا برای همگاناسلام دینی است که به همه ابعاد فردی و اجتماعی بشر توجه دارد و کمک به دیگران را وظیفه هر شخصی و حتی شرط مسلمانی می‌داند. پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: کسی که صبح برخیزد و به امور مسلمین اهمیت ندهد، مسلمان نیست. امّا خود معصومین (علیهم‌السّلام) حتی در خلوت نیز به یاد دیگران بودند. امام رضا (علیه‌السّلام) در دعای خود می‌فرمایند: خداوندا همه مؤمنین در سراسر جهان را ببخش. امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) درباره عبادت مادرش فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) می‌فرمایند: شبی مادرم تا صبح مشغول عبادت و دعا بود و من می‌شنیدم که به همه همسایگان و مسلمانان دعا می‌کند، اما برای خودش هیچ دعا نکرد. صبح از ایشان علت این امر را پرسیدم و ایشان فرمودند: «الجار ثم الدار، اول همسایه بعد اهل خانه». ۲.۷ - دعا هنگام شبتاریکی شب فرصتی است مناسب برای خلوت کردن و راز و نیاز با پروردگار به خصوص نیمه‌های شب که عموم مردم در خواب راحت هستند. چنان‌که امام سجاد (علیه‌السّلام) هنگام شب که همه چشمها در خواب بودند دعا می‌فرمودند. و امام باقر (علیه‌السّلام) بعد از نماز شب دعا می‌کردند. ۲.۸ - دعا بعد از نمازنماز معراج روح و ارتباط بنده با خداست و بهترین فرصت برای طلب حاجت در حال ارتباط است. برای همین امام صادق (علیه‌السّلام) بعد از نماز دست به دعا بر می‌داشتند. امام سجاد (علیه‌السّلام) بعد از نماز ظهر دعا می‌کردند. ۲.۹ - دعا در اوقات مقدسمعصومین (علیهم‌السّلام) به اوقات مقدسی که باعث اجابت دعا می‌شود، اهمیت می‌دادند و حاجات خود را در آن اوقات به درگاه خداوند عرضه می‌کردند و اکثر دعاهای وارده از معصومین (علیهم‌السّلام) مخصوص به وقت خاصی است. چنان‌که امام سجاد (علیه‌السّلام) در ماه مبارک رمضان، بعد از نماز شب دعای ابوحمزه ثمالی را می‌خواندند. و امام کاظم (علیه‌السّلام) روز مبعث دعا می‌فرمودند. و حضرت علی (علیه‌السّلام) دعای کمیل را نیمه شعبان در حال سجده می‌خواندند. ۳ - فهرست منابع۱. بحار الانوار، ۱۱۰ جلد، علامه مجلسی، موسسه الوفاء بیروت، لبنان، ۱۴۰۴ قمری. ۲. کافی، ۸ جلد، شیخ کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ شمسی. ۳. مستدرک الوسایل، ۱۸ جلد، محدث نوری، آل البیت قم، ۱۴۰۸ قمری. ۴. البلد الامین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، چ سنگی. ۵. جمال الاسبوع، سید علی بن طاووس حلی، انتشارات رضی، قم. ۶. اقبال الاعمال، سید علی بن طاووس حلی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۷ شمسی. ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دعا در سیره معصومین»،تاریخ بازیابی ۹۵/۱۰/۲۲. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|